تعریف حوضه آبریز، انواع آن و نام چند حوضه آبریز معروف در جهان - وبلاگ جعبه

به گزارش وبلاگ جعبه، حوضه آبریز، ناحیه ای از زمین است که آب سرچشمه گرفته از آبشار ها و آب ناشی از ذوب یخ و برف در آنجا جمع می گردد. این حوضه شامل جویبار هایی است که هر کدام به آبراه بزرگتری مانند رودخانه، دریاچه، تالاب و اقیانوس ها می ریزند. نام چند حوضه آبریز جهان در این مطلب ارائه شده است.

وبلاگ جعبه | سرویس علوم - به ناحیه ای که آب سرازیر شده از بارش باران در دریاچه ها و رودخانه ها جمع می گردد حوضه آبریز می گویند. در حوضه آبریز، آب به وسیله بارش باران و یا به وسیله رودخانه ها و جویبار ها تامین می گردد. حوضه آبریز همچنین با عنوان حوضه آبخیز نیز شناخته می گردد. حوضه آبگیر به ناحیه زمین گفته می گردد که توسط رودخانه ها و انشعابات رود ها و جویبار ها زهکشی (آبگیری) شده است.

لبه های اطراف حوضه آبریز، مرز آبریز (منطقه ای که آب رودخانه ها به دو انشعاب تقسیم و توزیع می گردد) نام دارد. این مرز را می توان با سینک ظرفشویی، که آب را درون خود می کشد مقایسه کرد؛ آب جاری از سوراخ مرکزی سینک خارج می گردد، به طور مشابه آب رودخانه از دهانه (مصب) حوضه آبریز خارج می گردد و به درون دریا و دریاچه می ریزد.

انواع حوضه های آبریز

سد های جغرافیای طبیعی مانند کوه ها و تپه ها، انواع حوضه های آبریز را از هم جدا می نمایند. آبریز های عظیم تعداد زیادی آبگیر های کوچک را در بر می گیرند که هر کدام بر اساس مقدار آب دریافتی از خروجی های آبریز دسته بندی می شوند.

1. حوضه های اقیانوسی

حوضه های آبریز اقیانوسی از رودخانه و دریاچه و دیگرحوضه های آبگیر که خاتمه به اقیانوس می ریزند تشکیل شده است. تقریبا نیمی از کره زمین به وسیله حوضه اقیانوس اطلس زهکشی شده است. این حوضه آخیز اقیانوسی از آمریکای شمالی و از رودخانه سنت لورنس، از دریاچه های عظیم قسمت شرقی آمریکا و بخشی از کانادا سرچشمه می گیرند. همچنین آب هایی از قسمت آمریکای جنوبی، اروپای مرکزی و غربی و نواحی اطراف آفریقا به این حوضه می ریزند. همچنین دریای مدیترانه بخشی از حوضه آبریز اقیانوس اطلس است. حوضه آبریز اقیانوس آرام متشکل از آب های آمریکایی غربی، کانادا، آمریکای مرکزی، بخش غربی آمریکای جنوبی به علاوه نواحی حاشیه اقیانوس آرام مانند چین و بخشی از روسیه استرالیا و اندونزی است. دیگر حوضه های آبریز اقیانوسی شامل حوضه آبخیز اقیانوس هند، حوضه آبخیز اقیانوس جنوبگان (قطب جنوب).

2. حوضه های آبریز رودخانه ای

حوضه آبخیز رودخانه ای قسمتی از زمین است که توسط رودخانه زهکش شده و به انشعابات و ریز آب ها متصل است. محل تلاقی ساحل اقیانوس و حوضه آبریز رودخانه، دهانه یا مصب رود نام دارد. بیشترین حوضه های آبریز رودخانه ای براساس زمین زهکش شده عبارتند از حوضه های آبریز آمازون در آمریکای جنوبی، حوضه کنگو در آفریقا، حوضه رودخانه می سی سی پی در آمریکای شمالی. حوضه آمازون دارای بیشترین ظرفیت و گنجایش آب است و پس از آن حوضه کنگو و در آخر حوضه آبریز رود گنگ در آسیا که در رتبه سوم واقع شده است.

3. حوضه بسته

به مناطقی از زمین که آب در داخل دریا و دریاچه واقع شده است و هیچ خروجی به سمت اقیانوس ها ندارد حوضه آبریز بسته می گویند. تبخیر، تنها راه خروج آب از این حوضه است. عظیمترین حوضه آبریز بسته در آسیای مرکزی، دریای خزر و آرال است. عظیمترین حوضه در آمریکا در واقع عظیمترین حوضه بسته در آمریکای شمالی نیز هست. به علاوه حوضه بسته صحرای عظیم آفریقا، استرالیا، شبه جزیره عربستان، کوه های آند و مکزیک را شامل می گردد.

اهمیت

حوضه های آبریز اغلب مرز قلمرو ها را نیز معین می نمایند. حوضه های آبریز در علوم آب شناسی (مطالعه حرکات، توزیع و کیفیت آب) مورد مطالعه قرار می گیرد. این حوضه ها هم چنین وسیل های برای مطالعه بوم شناسی و محیط زیست و فرصتی برای دولت های فدرال و ایالتی و محلی برای مدیریت منابع آب به وسیله حوضه های آبریز هستند.

1. معین مرز جغرافیایی

اهمیت حوضه های آبریز از گذشته های دور به سبب معین مرز بین سرزمین ها به ویژه در مناطقی که تجارت به وسیله آب صورت می گرفت بسیار اهمیت داشت. برای مثال پادشاه انگلیس حق انحصاری تجارت خز را در کل خلیج هودسن به شرکتی به همین نام در منطقه روپرت واگذار کرد. سازمان سیاسی منطقه ایِ امروز، شامل موافقت نامه های ایالتی مانند معاهدات بین المللی و در ایالات متحده امریکا، قرارداد های بین دولتی است که مدیریت آب یک حوضه خاص توسط کمیسیون دریاچه های عظیم و اورژانس برنامه ریزی منطقه ای به عنون معاهدات بین المللی قرار گرفته است.

2. آب شناسی

در علم آب شناسی، حوضه آبریز، منطقه ای مناسب برای مطالعات دقیق در خصوص آب در چرخه آب است، زیرا بیشتر آب به وسیله خروجی حوضه خارج می گردد و بخشی از آبی که وارد چرخه آب های زیرزمینی می گردد ممکن است به سمت حوضه آبریز دیگری روان گردد، آب های زیرزمینی مانند شبکه ای گسترده حوضه های آبریز را به هم متصل می نمایند. اندازه گیری آب تخلیه شده از حوضه آبریز توسط دستگاه جریان سنج موجود در خروجی حوضه صورت می گیرد. اطلاعات میزان بارش باران در حوضه های آبریز به منظور آنالیز کلی بارش استفاده میگردد و روش های مختلفی برای تفسیر داده ها وجود دارد. اگر اندازه گیری ها به طور گسترده و مساوی در یک منطقه هموار توزیع گردد در نتیجه استفاده از روش میانگین حسابی نتایج خوبی خواهد داشت.

در روش چند ضلعی، حوضه آبریز به فرض به چند ضلعی تقسیم می گردد که میانگین بارش باران در یک منطقه توسط هر یک از این چند ضلعی ها آنالیز می گردد. این چند ضلعی ها ابتدا توسط خطوط فرضی و سپس توسط نیمساز های عمودی اضلاع رسم می شوند. روش دیگری به نام روش هم بارش وجود دارد که شامل خطوط و محیط های مساوی برای اندازه گیری روی یک نقشه است؛ اما محاسبه مساحت بین این خطوط و منحنی ها و جمع کردن حجم آب موجود زمانبر است بنابراین از نقشه های متقارن برای نشان دادن زمان صرف شده برای اندازه گیری حجم آب از مخازن عظیم استفاده می گردد.

3. ژئومورفولوژی (مطالعه برجستگی های سطح زمین و علل پیدایش آنها)

حوضه های آبریز واحد های اصلی آب شناسی و ژئومورفولوژی هستند. حوضه های آبریز، منبع آب و رسوباتی هستند که از ارتفاع بالا شسته شده و با تغییر شکل کانال ها به ارتفاع پایین می آیند.

4. بوم شناسی

حوضه آبریز می سی سی پی عظیمترین ناحیه آبریز رودخانه ای در آمریکا است که قسمت اعظم آن در کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته. جریان آب و فرسایش خاک و آلودگی آب در کشاورزی منجر به نابودی و از بین رفتن خلیج مکزیک شده است. حوضه های آبریز در بوم شناسی و محیط زیست اهمیت بسیار زیادی دارد. همچنان که آب جاری می گردد، رسوبات و مواد معدنی و آلاینده ها را با خود می شوید و می برد و با انتقال و عبور از حوضه های آبریز شرایط زیستمحیطی جدیدی را ایجاد می نماید. امروزه استفاده از کود های شیمیایی صنعتی حاوی نیتروژن، فسفرو پتاسیم بر روی دهانه حوزه آبریز موثر بوده است. مواد معدنی به سمت مصب حوضه آبریز کشیده می گردد و در آنجا روی هم انباشته می گردد و تعادل مواد معدنی در طبیعت را برهم می زنند و باعث نابودی رشد گیاهان در این مناطق می گردد.

5. مدیریت منابع

منسجم بودن موجودیت حوضه های آبریز و علوم هیدرولیک، باعث شدند تا مدیریت منابع آب، حوضه های آبریز مورد مطالعه قراردهند. در ایالات متحده آمریکا نهاد های دولت آن راحوزه آبریز منطقه ای و در نیوزیلند آن را حوضه آبریز مرزی و در آمریکای شمالی مدیریت آبریز داری نامیده اند. سیاست ملی منابع آب برزیل در اکتبر 1997 تنظیم شد که در نتیجه آن حوضه آبریزداری به بخش ارزی مدیریت منابع آب انتقال یافت. زمانی که رودخانه ای از یک مرز سیاسی خواه مرزی در داخل یک کشور و خواه از یک مرز بینالمللی عبور کند در این صورت به عنوان رودخانه مرزی شناخته می گردد. مدیریت حوضه های آبریز به عهده تمامی کشور هایی است که در حوزه های آبریز مشترک هستند. حوزه آبریز نیل، رودخانه سنگال، رودخانه مکونگ نمونه هایی از مدیریت مشترک منابع آب و حوضه های آبریز هستند. مدیریت حوضه های آبریز مشترک موجب شده تا روابط محبت آمیز و صلح آمیز بین کشور ها قویتر گردد.